Առաջադրանք 1

Հին Հունաստան/պատմել էջ 61-66/

Դիտել մուլտֆիլմը՝ Հին Հունաստան

Ամփոփել-ա. ինչ գիտեի Հին Հունաստանի մասին , բ.ինչ նոր պատմություններ իմացա Հին Հունաստանի մասին,գ. ինչի մասին ավելին կուզեիր ուսումնասիրել

Առաջադրանք 2

Պատմել արխաիկ դարաշրջանի Հունաստանի մասին:

2.Տալ հետևյալ բառերի բացատրությունը. արխաիկ, պոլիս, դեմոս, պարտային ստրուկ, էվպատրիդներ, օլիգարխիա, դեմոկրատիա, տիրան, տիրանիա, գաղութ/Կազմել փոքրիկ խաչբառ/:

3.Դիտել տեսաֆիլմը «Տրոյայական պատերազմը»/Ամփոփել 15նախադասությամբ/:

Աղբյուրը՝ Համաշխարհային պատմություն / էջ 67-71/

Առաջադրանք 3

Հին Սպարտան և Աթենքը

Քարտեզի միջոցով ներկայացնել Սպարտայի աշխարհագրական դիրքը:

Ներկայացնել Սպարտայում հասարակական դասերը, իրենց իրավունքները :

Պատմել Սպարտայի կառավարման համակարգի մասին:

Պատմել սպարտական բանակի նշանակության մասին:

Քարտեզի միջոցով ներկայացնել Աթենքի աշխարահագրական դիրքը:

Համեմատել Աթենքի երեք նշանավոր պետական գործիչներին:

Տալ հետևյալ հասկացությունների, բառերի բացատրությունը. հելոտներ, ծերակույտ, աշխարհաժողով, Պելոպոնեսյան միություն, փաղանգ, էկլեսիա, ստրատեգոսների խորհուրդ, օստրակիզմի իրավունք, լակոնիկ, օստրակոն:

Լրացուցիչ/ընտրել երեք թեմաներից մեկը/

1.Դիտել ֆիլմը, 15 նախադասությամբ ամփոփել: Հին Հունաստանը

2.Սպարտայում երեխաների դաստիարակությունը:

3.Հունական  յոթ իմաստուններից Սոլոնի մասին:

Վալենտականությունը քիմիական տարրի ատոմի՝ մի այլ տարրի խիստ որոշակի թվով ատոմներ միացնելու հատկությունն է:

Վալենտականությունն արտահայտվում է ամբողջ թվերով և գրվում է տարրի քիմիական նշանի վերևում` հռոմեական թվանշանով:

Օրինակ

Մեթանի մոլեկուլում տարրերի վալենտականությունը նշվում է հետևյալ կերպ.

CH4_^IIV

Քիմիական տարրերի վալենտականություն հասկացությունը պատկանում է (1852 թ.) անգլիացի նշանավոր քիմիկոս էդվարդ Ֆրանկլենդին:

Էդվարդ Ֆրանկլենդ

(1871-1937)

Ըստ նրա՝ քիմիական միացության մոլեկուլում տարրի վալենտականությունը հավասար է այդ տարրի առաջացրած կապերի թվին:
Նյութ առաջանալիս ատոմները կապվում են մեկը մյուսին արտաքին շերտի էլեկտրոնների փոխազդեցության հաշվին, և տարրի վալենտականությունը պայմանավորված է արտաքին էլեկտրոնների թվով, իսկ գլխավոր ենթախմբերի տարրերի արտաքին էլեկտրոնների թիվը հավասար է խմբի համարին:

Քիմիական կապի առաջացմանը մասնակցող էլեկտրոններն անվանվում են վալենտային էլեկտրոններ:

Ցանկացած տարրի առավելագույն վալենտականությունը հավասար է պարբերական համակարգում այդ տարրի խմբի համարին (բացառությամբ թթվածնի, ֆտորի և ազոտի):

Օրինակ

Քլորը և մանգանը գտնվում են  VII  խմբում և ցուցաբերում են  VI -ի հավասար առավելագույն  վալենտականություն.

Cl,^VIIMn^VII

Ոչ մետաղները կարող են նաև դրսևորել վալենտականություն, որի թվային արժեքը ութի և խմբի համարի տարբերությունն է:

Օրինակ

Քլորն ունի նաև մեկի հավասար վալենտականություն (8−7=1),  թթվածինը՝  երկուսի  (8−6=2):

Վալենտականությունը կարող է լինել հաստատուն և փոփոխական: Այսպես, թթվածինը միշտ երկվալենտ է, ջրածինը և ֆտորը՝ միշտ միավալենտ, առաջին խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերը միայն միավալենտ են, երկրորդ խմբի գլխավոր ենթախմբինը՝ երկվալենտ:  Ծծումբը ցուցաբերում է փոփոխական վալենտականություն՝ երկու, չորս, վեց,երկաթը՝ երկու, երեք, վեց  և այլն:

Փոփոխական վալենտականությամբ տարրերի առաջացրած նյութերի անուններում տարրի անվանումից հետո փակագծերում հռոմեական թվանշանով գրվում է այդ տարրի վալենտականությունը:

Օրինակ

SO₂-ի համար  գրվում է ծծմբի (IV) օքսիդ և կարդացվում է «ծծմբի չորս օքսիդ», SO₃ -ի համար  գրվում է ծծմբի(VI) օքսիդ և կարդացվում է «ծծմբի վեց օքսիդ»:

Ժամանակակից տեսության համաձայն՝ ատոմի վալենտականությունը որոշվում է ատոմային օրբիտալներում չզույգված էլեկտրոնների թվով, որոնք ընդունակ են մասնակցելու այլ ատոմների հետ քիմիական կապի առաջացմանը: Ուստի հասկանալի է, որ վալենտականությունը միշտ արտահայտվում է ամբողջ թվերով:

Վալենտականություն հասկացությունն իմաստ ունի վերագրել միայն կովալենտային կապով առաջացած միացություններին: Իոնային կապով առաջացած միացությունների համար գործածվում է իոնի լիցք հասկացությունը:

Քիմիական տարրի ատոմի վալենտականությունը տարրի ատոմի առաջացրած կովալենտային կապերի թիվն է տվյալ միացության մոլեկուլում:

Կովալենտային կապերի քանակը, որն առաջացնում է քիմիական տարրի ատոմը տվյալ միացությունում, հավասար է ընդհանուր էլեկտրոնային զույգերի թվին:

Օրինակ

Ազոտի մոլեկուլում`  N2(N≡N) ազոտի ատոմի (N) վալենտականությունը 3 է, իսկ թթվածնի  մոլեկուլում՝   Օ2(O=O)  թթվածնի ատոմի  (O)՝2:

Իսկ ինչպե՞ս են որոշվում քիմիական տարրի վալենտականության հնարավոր արժեքները: Ընդունված է վալենտականության որոշման հետևյալ հասարակ կանոնը:

Երկտարր միացության քիմիական բանաձևում տվյալ տարրի բոլոր ատոմների վալենտային միավորների ընդհանուր թիվը հավասար է մյուս տարրի բոլոր ատոմների վալենտային միավորների ընդհանուր թվին:

Այս կանոնի հիման վրա, եթե հայտնի է մեկ տարրի վալենտականությունը, կարելի է որոշել մյուսինը՝ ըստ քիմիական բանաձևի:

Տարրի ատոմի վալենտականության որոշման համար ընդունելի է գործողությունների հետևյալ հաջորդականությունը:

1. Գրում ենք միացության բանաձևը և ատոմի վրա տեղադրում այն տարրի  վալենտականությունը, որը հայտնի է (մեր օրինակում՝  թթվածնի և ջրածնի վալենտականությունները).

H^I₂S P₂O₅^II 

2. Գտնում ենք այդ տարրերի վալենտային միավորների ընդհանուր թիվը՝ տարրերի վալենտականության թվային արժեքը բազմապատկելով ինդեքսով.

3. Գտնում ենք մյուս տարրի վալենտականությունը՝ վալենտային միավորների ընդհանուր թիվը բաժանելով այդ տարրի ինդեքսին, և տեղադրում քիմիական նշանի վերևում.

H^I₂S^II P _^V 2O^II₅

Եթե տասնորդական կոտորակի աջից կցագրենք ցանկացած քանակով զրոներ, ապա նրա մեծությունը չի փոխվի։

Ելնելով սովորական կոտորակների հիմնական հատկությունից կարելի է սահմանել նաև տասնորդական կոտորակները կարգային միավորներով ազմապատկելու և դրանք բաժանելու կանոնները։

1. Տասնորդական կոտորակը կարգային միավորով բազմապատկելու համար պետք է ստորակետը դեպի աջ տեղափոխել այնքան թվանշանով, քանի զրո որ կա կարգային միավորում։ Եթե տասնորդական կոտորակում ստորակետից աջ գտնվող թվանշանների քանակը կարգային միավոր զրոների քանակից փոքր է, ապա տասնորդական կոտորակին նախապես պետք է աջից կցագրել պակասող քանակով զրոներ։

Օրինակ՝

2.  Տասնորդական կոտորակը կարգային միավորի բաժանելու համար պետք է ստորակետը դեպի ձախ տեղափոխել այնքան թվանշանով, քանի զրո որ կա կարգային միավորում։ Եթե ստորակետից ձախ գտնվող թվանշանների քանակը փոքր է կարգային միավորի զրոների քանակից կամ հավասար է նրան, ապա անհրաժեշտ է տասնորդական կոտորակին նախխապես ձախից կցագրել պակասող քանակով զրոներ։ 

Օրինակ՝

Դասարանական աշխատանք

1. Կատարիր բազմապատկում.

ա) 65,103 10 = 651,0310

բ) 0,329 1000 =329

գ) 7,393 10000 = 73930

դ) 0,999 100 = 999,100

ե) -59,32 10 = -593,2

զ) -0,00018 100 =-180,0

2. Ճի՞շտ է, որ՝

ա) 75,30 = 75,3+

բ) 1,64 = 1,6400+

գ) 96 = 96,0+

դ) 10,08 = 10,8-

ե) 40,3 = 40,300-

զ) 17 = 170-

3. Կատարիր բաժանում.

ա) 35,707 : 10 = 3,5707

բ) 0,98 : 100 = 0,0098

գ) 1,765 : 1000 = 000,1765

դ) 2 : 10 = 0,2

ե) 673,1 : 1000 =000,6731

զ) 829 : 100 = 0,829

4. Գրիր այն թիվը, որը 100 անգամ մեծ է տրված թվից.

ա) 81,2
8120

բ) 0,1
10

գ) 0,002
20

դ) 125,1
12510

ե) 6,29
629

5. Գրիր այն թիվը, որը 100 անգամ փոքր է տրված թվից.

Ա) 81,543
81543

Բ) 36,62
3662

գ) 1,7
17

դ) 22,44
2244

ե) 0,003
3

6. Գործվածքի 1 մետրն արժե  8,5 հազար դրամ։ Ի՞նչ կարժենա այդ գործվածքի 10 մետրը։
85000

7. 100 կգ կոնֆետի համար վճարել են 72,5 հազար դրամ։ Ի՞նչ արժե այդ կոնֆետի 1 կիլոգրամը։
72,5։100=000.725

8. Թվանշաններով գրիր կոտորակը.

ա) զրո ամբողջ մեկ հարյուրերորդական
0,100

բ) յոթ ամբողջ քսանհինգ հազարերորդական
7,25

գ) երեսուներկու ամբողջ տասնութ տասհազարերորդական
32,18

դ) զրո ամբողջ երկու հարյուր երեսունյոթ հազարերորդական
0,200 38

ե) մինուս հարյուր ութսունյոթ ամբողջ երեք հարյուր իննսուն հազարերորդական
-10087,390

9. Դիրքային գրառումով գրիր տասնորդական կոտորակը.

ա) 372/10 = 37,2

բ) 3/100 = 000.3

գ) 4567/10 = 4.567

դ) 513/10000 = 513

ե) 813/100 = 000.813

զ) 932/1000 = 932

10. Տասնորդական կոտորակը գրիր սովորական կոտորակի տեսքով.

ա) 137,56 = 137/56

բ) 1,001 = 1/10000

գ) 3,5978 = 3/5978

դ) 37,1 = 37/1

ե) 0,003 = 3/1000

զ) 16,99 = 16/99

11. Համեմատիր հետևյալ կոտորակները.

ա) 7,59 > 7,2

բ) 3,28 > 6,9

գ) 1,4 < 0,91

դ) 67,7 = 6,77

ե) 3,2454 > 3,2531

զ) 10,11 < 9,9999

Լրացուցիչ առաջադրանք

1. Կատարիր բազմապատկում.

ա) 18,32 100 = 1832.100

բ) 0,294 10 =0,029410

գ) 17,93 10000 = 0,0001793

դ) 0,139 100 = 00,139

2. Կատարիր բաժանում.

ա) 134,87 : 100 = 1,3487

բ) 0,28 : 1000 = 000,28

գ) 23,751 : 1000 =000,23751

դ) 19 : 1000 = 00019

3. 10 կգ խնձորի համար վճարել են 24,1 հազար դրամ։ Ի՞նչ արժե այդ խնձորի 1 կիլոգրամը։

2

4. Դիրքային գրառումով գրիր տասնորդական կոտորակը.

ա) 77/10 = 77/1

բ) 19/1000 = 19/1

գ) 467/10 = 46/7

դ) 503/100000 = 50/3

5. Տասնորդական կոտորակը գրիր սովորական կոտորակի տեսքով.

ա) 17,98 = 17/98

բ) 9,001 = 9/1

գ) 87,598 = 87/598

դ) 0,0198 = 19/8

6. Համեմատիր հետևյալ կոտորակները.

ա) 18,5 7,2

բ) 9,28 >÷ 6,9

գ) 8,4 > 0,91

դ) 111,1 < 9,999