Մենք արդեն գիտենք, թե ինչպես են չափում երկարությունները, մակերեսները, զանգվածները, արագությունները: Հիշենք, օրինակ, թե ինչպես են չափում հատվածի երկարությունը:
Առաջին հերթին պետք է ունենալ չափման միավորն ու գործիքը:
Վերցնենք 1 սմ բաժանումներով քանոն և նրա միջոցով փորձենք չափել 𝐴𝐵 հատվածի երկարությունը:
Տեսնում ենք, որ 𝐴𝐵 հատվածի երկարությունը մեծ է 7 սմ-ից և փոքր է 8սմ-ից:
Եթե համարենք, որ
1. ∣𝐴𝐵∣ = 7 սմ, ապա մենք հաշված կլինենք հատվածի երկարության մոտավոր արժեքը պակասորդով:
2. ∣𝐴𝐵∣=8 սմ, ապա մենք հաշված կլինենք հատվածի երկարության մոտավոր արժեքը հավելուրդով:
Այս դեպքում ասում են, որ 7 սմ-ը և 8 սմ-ը հատվածի մոտավոր արժեքներն են 1 սմ-ի ճշգրտությամբ:
𝐴𝐵 հատվածի երկարության ճշգրիտ և մոտավոր արժեքների տարբերությունը չի կարող 1 սմ-ից ավելի լինել:
Ինչպե՞ս կարելի է մեծացնել չափումների ճշգրտությունը:
Պետք է մանրացնել չափման սանդղակը, այսինքն՝ փոքրացնել չափման միավորը:
Օրինակ՝ եթե 𝐴𝐵 հատվածի երկարությունը չափեինք միլիմետրերով, ապա կստանայինք հատվածի երկարության ճշգրիտ արժեքը՝ 73 մմ:
Մեծության ճշգրիտ և մոտավոր արժեքների տարբերությունը կոչվում է չափման սխալանք:
Օրինակ՝ եթե համարում ենք, որ ∣𝐴𝐵∣=7 սմ, ապա մեր չափման սխալանքը կլինի՝ 73−70=3 մմ:
Իսկ եթե համարել, որ ∣𝐴𝐵∣=8 սմ, ապա սխալանքը կլինի՝ 80−73=7 մմ:
Տեսնում ենք, որ առաջին չափումն ավելի ճշգրիտ է:
Դիտարկենք երկարության չափման մեկ այլ օրինակ:
Օրինակ
Դիցուք հեռավորությունը երկու քաղաքների միջև 7980 կմ է:
Համարելով, որ հեռավորությունը քաղաքների միջև 8000 կմ է, մենք կստանանք մոտավոր արժեք հավելուրդով և թույլ տված կլինենք 8000−7980=20 կմ սխալանք:
Իսկ եթե համարենք, որ հեռավորությունը քաղաքների միջև 7900 կմ է, մենք կստանանք մոտավոր արժեք պակասորդով և թույլ տված կլինենք ավելի մեծ սխալանք՝ 7980−7900=80 կմ:
Մոտավոր հաշվարկի դեպքում օգտագործում են հետևյալ գրելաձևը՝
7980≈8000
Դասարանական աշխատանք
1. Հաշվեցին խողովակի երկարությունը 1սմ ճշգրտությամբ և ստացան բնական թիվ:
Որքա՞ն է խողովակի երկարության մոտավոր արժեքը պակասորդով, եթե նրա ճշգրիտ երկարությունը 24 2/5 սմ է:
24 սմ
2. Նշիր, թե ինչպե՞ս է կատարվել հետևյալ թվի մոտավոր հաշվարկը՝ պակասորդով, թե՞ հավելուրդով. 98 3/10 ≈ 98
Ընտրիր ճիշտ տարբերակը:
- հավելուրդով
- պակասորդով
3. Իրական հեռավորությունը երկու գյուղերի միջև 55292 մ է: Աշակերտները քարտեզի միջոցով չափեցին այն և ստացան այդ հեռավորության մոտավոր արժեքը՝ 55000 մ:
Որքա՞ն է այդ չափման սխալանքը:
Հավելուրդ
4. Գտիր 8519 թվի մոտավոր արժեքը հարյուրավորի ճշգրտությամբ:
Հավելորդ≈8600
Պակասուրդ≈8500
5. Համարվում է, որ ճեպընթաց գնացքը ըստ չվացուցակի է հասնում ժամանման վայրը, եթե ժամանման սխալը չի գերազանցում 3 րոպեն։ Ըստ չվացուցակի՝ գնացքը պիտի տեղ հասներ ժ. 17:58-ին։ Իրականում գնացքը տեղ է հասել 18-ն անց 2 րոպեին։ Ուշացե՞լ է արդյոք գնացքը։
ԱՅՈ
6. Հատվածի երկարության մոտավոր արժեքը 1 սմ ճշգրտությամբ պակասորդով հաշվելիս չափման սխալը 5 մմ է։ Որքա՞ն կլինի չափման սխալը երկարությունը հավելուրդով հաշվելիս։
5
7. Ժամանակի մոտավոր արժեքը պակասորդով հաշվելիս չափման սխալը 43 վ է, հավելուրդով հաշվելիս՝ 17 վ։ Ի՞նչ ճշգրտությամբ է չափվել ժամանակը։
1 ՐՈՊԵ ճշգրտության
8. Որոշիր 3487 թվի մոտավոր արժեքը՝ հազարավորի ճշգրտությամբ:
Հավելուրդ≈4000
Պակասուրդ≈3000
9. Մարմնի զանգվածի մոտավոր արժեքը 1 կգ ճշգրտությամբ հավելուրդով հաշվելիս չափման սխալանքը 867 գ է:
Որքա՞ն կլինի պակասորդով հաշվելու սխալանքը:
133գ
10. Հատվածի երկարությունը պակասորդով և հավելուրդով մոտավոր չափելիս ստացան հետևյալ արժեքները՝ 300 մմ և 400 մմ :
Որքա՞ն է հատվածի երկարության ճշգրիտ արժեքը, եթե հայտնի է, որ երկու դեպքում էլ չափման սխալանքներն իրար հավասար են:
350+50=400
400-50=350
1․ Կատարիր հանում․
ա) -1 – 1 = -2
բ) 4 – 6 = -2
գ) 10 – 15= -5
դ) -1 – 3 = -4
ե) 0 – 15 = -15
զ) -2 – 2 = -4
է) -7 – 3 = -10
ը) -80 – 20 =-100
թ) 5 – (-5) = 10
ժ) 7 – (-3) = 10
ի) -3 – (-1) = 4
լ) -10 – (-5) = 15
2․ Կատարիր գործողությունները․
ա) (-2) • (|-4| – |-8|) = 8
բ) ((-3) • (-7) – (-2) • |-4|) • (-6) = -174
գ) (|-21| + |+4|) : (-5) = -5
դ) (|-9| + |-1|) : (18 – (-|6|))=
3. Կատարիր գումարում
ա) -5 + 7= 2
բ) -3 + 4 = 1
գ) -10 + 15 = 5
դ) -15 + 18 = 3
ե) -5 + (-5) = 0
զ) -7 + (-3) = -10
է) -15 + (-5) = -20
ը) -50 + (-50) = -100
4. Հետևյալ թվերին գումարիր 15․
-15, -5, -10, -3, 0, -20, -1, -30
-15 + 15 = 0
-5 + 15 = 10
-10 + 15 = 5
-3 + 15 = 12
0 + 15 = 15
-20 + 15 = -5
-1 + 15 = 14
-30 + 15 = -15
5․ Ինչի՞ է հավասար ամենամեծ բացասական ամբողջ թվի և ամենափոքր դրական ամբողջ թվի գումարը։
-1 + 1 = o
6․ Կատարիր գործողությունը․
ա) -27 + 2 =-25
բ) -3 – (-13) = 10
գ) 35 – 40 = -5
դ) -84 – 6 = -90
ե) -43 + 47 = 4
զ) -65 + 60 = -5
է) -21 – (-7) = -14
ը) 84 – 94 = -10
7. Աճման կարգով գրիր -35-ից մինչև -23 ամբողջ թվերը
-35, -34, -33, -32, -31, -30, -29, -28, -27, -26, -25, -24, -23
8․ Նվազման կարգով գրիր +7-ից մինչև -11 ամբողջ թվերը
7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, 0, -1, -2, -3, -4, -5, -6, -7, -8, -9, -10, -11
9․ Աստղանիշի փոխարեն գրիր այնպիսի ամբողջ թիվ, որ ստացվի ճիշտ անհավասարություն․
ա) -100 < -84 < -54
բ) -45 < -41 < -39
գ) -344 < -331 < -330
դ) -78 < -68 < -1
ե) -1 < 1 < 2
զ) -94< -74 < -1
10. Կոորդինատային ուղղի վրա քանի՞ ամբողջ թիվ է գտնվում հետևյալ թվերի միջև․
ա) -5 և 3=7
բ) -11 և -8=3
գ) -23 և -10=13
դ) -4 և 4=8
11. Կատարիր բաժանում
ա) +56 ։ (-7) = -8
բ) -100 : (-5) = 20
գ) – 42 : (+6) = -7
դ) -36 : (-3) = 12
12․ Կատարիր բազմապատկում
ա) (-3) • (+4) = -12
բ) (+7) • (-14) = -98
գ) (-11) • (+7) = -77
դ) (+21) • (-5) = -105
Լրացուցիչ առաջադրանք
1. Կատարիր գործողությունը․
ա) 4 – (-3) =-7
բ) -2 – (-2) =-4
գ) -5 + (-15) =-20
դ) -26 + 6 =-20
ե) -11 – 19 =–30
զ) -14 – (-24) =38
է) -5 – (-5) =0
ը) 32 – 52 =-22
3․ Գրքում կա 300 էջ։ Անին կարդացել է գրքի 54%-ը։ Գրքի քանի՞ էջ դեռ պետք է կարդա Անին։
46%
4․ Քարտեզի վրա տեղանքի 130 կմ-ին համապատասխանող հատվածի երկարությունը 10 սմ է:
Որոշիր քարտեզի մասշտաբը:
1։1300
5․ Թվի 20%-ը այդ թվի ո՞ր մասն է կազմում։
20/100
Ձևակերպենք միևնույն նշաններով ռացիոնալ թվերի գումարման կանոնը:
Միևնույն նշաններով ռացիոնալ թվերը գումարելու համար պետք է՝
- գումարել թվերի մոդուլները
- արդյունքի դիմաց դնել գումարելիների ընդհանուր նշանը
Օրինակ
(−2/9) + (−4/3) = −(∣−2/9∣ + ∣−4/3∣) = −(2/9 + 4/3) = −14/9
Այսպիսով՝ (−2/9) + (−4/3) = −14/9
Տարբեր նշաններով ռացիոնալ թվերի գումարումը
Տարբեր նշաններով ռացիոնալ թվերը գումարելու համար պետք է՝
- մեծ մոդուլից հանել փոքր մոդուլը7
- արդյունքի դիմաց դնել մեծ մոդուլով գումարելու նշանը
Օրինակ
(−7/12) + (1/4) = −(∣−7/12∣ − ∣1/4∣) = −(7/12 − 1/4) = −4/12 = −1/3
Այսպիսով՝ (−7/12) + (1/4) = −1/3
Ընդհանուր դեպքում ռացիոնալ թվերի գումարման համար ճիշտ է հետևյալ բանաձևը (սովորական կոտորակների գումարման բանաձևը)`
𝑝/𝑞 + 𝑚/𝑛 = (𝑝⋅𝑛+𝑞⋅𝑚)/(𝑞⋅𝑛)
Դասարանական աշխատանք
1. Կատարիր միևնույն նշանով ռացիոնալ թվերի գումարում.
ա) (-3/10) + (-4/10) =-7/10
բ) (+1/4) + (+2/4) =3/8
գ) (-3 3/7) + (-5 3/7) = -8 6/14
դ) (+9 1/5) + (+5 1/5) =14 2/10
ե) (-1 3/10) + (-1 1/10) =-2 4/10
զ) (-2/3) + (-2/9) =-4 12
2. Կատարիր տարբեր նշաններով ռացիոնալ թվերի գումարում.
ա) (+8) + (−4/5) =44/5
բ) (+1/4) + (-2/3) =-11/12
գ) (+5/8) + (-1/5) =33/40
դ) (+1/17) + (-9 10/17) =18/17
ե) (+18/8) + (-31/8) =26/31
զ) (+1 1/25) + (−4/15) =26/25
3. Կիրառելով pq + mn = 𝑝⋅𝑛+𝑞⋅𝑚q⋅m բանաձևը, գտիր ռացիոնալ թվերի գումարը:
7/22 +(−1/35) =7*35+22*1/22*1=5874
4. Ո՞ր ռացիոնալ թիվն է 21/36-ով փոքր −18-ից:
3/35
5. Հաշվիր.
(−57/17) + (−33/17)=-90/17
Ընտրիր ճիշտ պատասխանները.
- 33/17 + (−57/17)
- −90/17
- 33/17 + 57/17
- −(|−57/17| + |−33/17|)
- 90/17
- −(33/17 + 57/17)
1*. Պարախմբում կա 39 տղա և 23 աղջիկ: Ամեն շաբաթ խմբին միանում են 6 տղա և 8 աղջիկ: Մի քանի շաբաթ անց պարախմբում տղաների և աղջիկների թիվը հավասարվում է: Քանի՞ աղջիկ և տղա կլինի պարախմբում այդ ժամանակ:
2*. Լևոնը ընտրեց մի թիվ, այն բազմապատկեց իրենով, ստացվածից հանեց 2, արդյունքը բազմապատկեց 3-ով, հետո գումարեց 4, ապա ստացված թիվը բաժանեց 5-ի և ստացավ 29: Ի՞նչ թիվ էր ընտրել Լևոնը:
Լրացուցիչ առաջադրանք
1. Կատարիր միևնույն նշանով ռացիոնալ թվերի գումարում.
ա) (-1/5) + (-3/5) =-4/5
բ) (+10/47) + (+2/47) =12/47
գ) (-2 5/9) + (-6 1/9) =-8 6/9
դ) (+8 1/5) + (+8 1/5) =16 2/5
2. Կատարիր տարբեր նշաններով ռացիոնալ թվերի գումարում.
ա) (+7/5) + (−4/5) =+11/5
բ) (+4/7) + (-3/14) =-11/14
գ) (+5/8) + (-3/4) =30/8
դ) (+2/15) + (-7 1/15) =-106/15
3. Ո՞ր ռացիոնալ թիվն է 1/5-ով մեծ −4-ից:
5/5
4. Եթե եռանիշ թվին ձախից կցագրենք 5 թվանշանը, ապակստանանք 792-ով ավելի մեծթիվ, քան աջից 5 կցագրելիս։Գտեք սկզբնական եռանիշթիվը։
5. Սանդուղքն ունի 21 աստիճան։ Աշոտը և Միքայելը հաշվում են աստիճանները՝ մեկը շարժվելով վերևից ներքև, մյուսը՝ ներքևից վերև։ Նրանք հանդիպեցին Աշոտի հաշվարկով 10-րդ աստիճանի վրա։ Միքայելի հաշվարկով ո՞ր աստիճանի վրա նրանք հանդիպեցին։
ա) 13 բ) 14 գ) 11 դ) 12 ե) 10
1. Գրիր հետևյալ թվերի բացարձակ արժեքները.
ա) |-7 2/9| = 7 9/2
բ) |0| =0
գ) |-9 7/8| =9 8/7
դ) |-10 87/100| =10 100/87
ե) |+3 3/4| =3 4/3
զ) |-6 27/71| =6 71/27
2. Համեմատիր հետևյալ ռացիոնալ թվերը.
ա) -5/3 <3/5
բ) -1/2>-2/3
գ) 7/3 < 15/4
դ) 4/7 > -2/9
3. Կատարիր գործողությունները.
ա) 1/2 + 3/2 =4/2
բ) 4/5 – 1/5 =5/5
գ) -7/9 – 1/9 =-8/9
դ) -9/15 + 3/15 =-12/15
ե) -3/4 + (-1/4) =-4/4
զ) -6/7 – (-2/7) =-8/7
4. Կոտորակները բեր ընդհանուր հայտարարի.
ա) 3/7 և 2/14 6/14 և 2/14
բ) 12/15 > 4/25 60/75 12/75
գ) 7/9 և 4/10 70/90 36/90
դ) 20/50 և 5/25 15/50 20/50
ե) 23/30 և 2/90 69/90 2/90
զ) 5/17 և 4/34 10/34 4/34
5. Կատարիր գործողությունները.
ա) 1/14 – 3/7 =7/14
բ) -7/9 + 5/10 = 70/45=115
գ) -3/4 + (-5/20) =-20/20
դ) -5/6 – 3/8 = -20-9/24=-11/24
ե) -8/9 – (-4/6) =-16+12/18=-4/18
զ) 5/7 – (-3/56) =40+3/56=43/56
1*. Հայրը 9 անգամ մեծ է որդուց, իսկ 1 տարի հետո 7 անգամ մեծ կլինի։Քանի՞ տարեկան է հայրը։
2*. Լևոնը ընտրեց մի թիվ, այն բազմապատկեց իրենով, ստացվածից հանեց 2, արդյունքը բազմապատկեց 3-ով, հետո գումարեց 4, ապա ստացված թիվը բաժանեց 5-ի և ստացավ 29: Ի՞նչ թիվ էր ընտրել Լևոնը:
7
Լրացուցիչ առաջադրանք
1. Համեմատիր հետևյալ ռացիոնալ թվերը.
ա) -1/3 < -3/5
բ) 7/2 > -2/3
գ) 2/9 > -17/7
դ) 3/8 < 8/9
2. Կոտորակները բեր ընդհանուր հայտարարի.
ա) 1/6 և 3/4=2/12 և 9/12
բ) 11/5 և 3/25=55/25 և3/25
գ) 8/9 և 1/6 =16/18 և 3/18
դ) 17/34 և 5/17=17/34 և 10/34
3. Կատարիր գործողությունները.
ա) 1/4 – 2/7 = -1/28
բ) -3/2 + 3/10 = -12/10
գ) -5/4 + (-5/6) =-5/12
դ) -3/25 – 4/15 =-29/75
4. Գտնել այն բոլոր կանոնավոր կոտորակների գումարը, որոնց հայտարարը փոքր է 5-ից։
1/2+1/3+2/3+1/4+ 2/4+3/4=36/12=3
5․ Ժամը քանի՞սն է հիմա, եթե հայտնի է, որ կեսօրից անցել է 4 անգամ քիչ ժամանակ, քան մնացել է օրվա ավարտին։
ա) 14 անց 24 րոպե
բ) 15 անց 00 րոպե
գ) 16 անց 48 րոպե
դ) այլ պատասխան
Ռացիոնալ թվեր պատկերումը կորձինատային հաթության վրա
Մենք արդեն ծանոթ ենք կոորդինատային հարթության գաղափարին: Գիտենք, որ ամբողջ կոորդինատներով ցանկացած կետ պատկերվում է այդ հարթության վրա:
Օրինակ՝ ներքևի նկարում 𝐺(1;0),𝐻(0;−1),𝐹(−1;0) կետերը գտնվում են կոորդինատային առանցքների վրա և ունեն ամբողջ կոորդինատներ:
Ամբողջ կոորդինատներ ունեն նաև 𝐾(2;2),𝑃(−1;1) կետերը:
Դրանում կարելի է համոզվել՝ նկատելով, որ միավոր հատվածի երկարությունը 2 վանդակ է:
𝐾 կետի աբսցիսը հավասար է 4 վանդակի (𝑂(0;0) սկզբնակետից դեպի աջ), իսկ օրդինատը՝ 4 վանդակի (դեպի վերև):
Նույն ձևով տեսնում ենք, որ 𝑃 կետի աբսցիսը հավասար է 2 վանդակի(դեպի ձախ), իսկ օրդինատը՝ 2 վանդակի (դեպի վերև):
Իսկ ի՞նչ կոորդինատներ ունի, օրինակ՝ 𝑀 կետը:
Նկատում ենք, որ 𝑀 կետի աբսցիսը հավասար է 1 վանդակի (դեպի աջ), իսկ օրդինատը՝ 2 վանդակի (դեպի վերև):
Քանի որ մեկ միավոր հատվածի երկարությունը 2 վանդակ է, ապա 1 վանդակը հավասար է միավոր հատվածի կեսին՝ 1/2 միավոր:
Այսպիսով 𝑀 կետի կոորդինատներն են՝ 𝑀(1/2;1)
Տեսնում ենք, որ կոորդինատային հարթության վրա կան կետեր, որոնց կոորդինատները կոտորակային թվեր են:
Օրինակ
Գտնենք վերևի նկարի 𝐴 կետի կոորդինատները:
𝐴 կետի աբսցիսը հավասար է 4 վանդակի (դեպի աջ), իսկ օրդինատը՝ 3 վանդակի (դեպի վերև): Հիշենք, որ 2 վանդակը մեկ միավոր հատված է: Ուրեմն, 3 վանդակը ունի ևս 1/2 միավոր, իսկ 4 վանդակը հավասար է 2 միավոր հատվածի:
Այսպիսով, 𝐴 կետի կոորդինատներն են՝ 𝐴(2; 1 1/2)
Նույն ձևով գտնում ենք մյուս կետերի կոորդինատները՝
𝐵(−2; 1 1/2), 𝐶(−2; −1 1/2), 𝐷(2; −1 1/2), 𝑇(1/2; 2)
Տեսնում ենք, որ կոորդինատային հարթության կետերի կոորդինատները կարող են լինել ոչ միայն ամբողջ թվեր, այլ նաև դրական կամ բացասական կոտորակներ և խառը թվեր:
Հիշենք, որ այդ թվերի համախմբությունը կազմում է ռացիոնալ թվերի բազմությունը:
Դասարանական աշխատանք
1. Նշիր 𝑀(−1/9; 1/13) կետի օրդինատը:
2. Կոորդինատային հարթության վրա նշված են 𝑥 և 𝑦 կոորդինատներով կետեր:
Որոշիր 𝐶 կետի կոորդինատները:
4
3. 𝐺(1/8; 0) կետը գտնվում է կոորդինատային առանցքներից մեկի վրա:
Ո՞ր առանցքի վրա է գտնվում 𝐺 կետը:
2
4. Ո՞ ր քառորդում է գտնվում 𝐴(15 1/6; −34 1/11) կետը:
4
5. 𝐴(0;0); 𝐶(1/13; 1/54); 𝐷(1/13; 0) կետերը 𝐴𝐵𝐶𝐷 ուղղանկյան երեք գագաթներն են:
Գտիր 𝐵-ի՝ չորրորդ գագաթի կոորդինատները:
6. 𝐿(8/17; −16/29), 𝐷(−8/17; 16/29), 𝑀(−8/17; −16/29), 𝐶(8/17; 16/29) կետերից ո՞րն է գտնվում 𝐼𝐼𝐼-րդ քառորդում:
7. 8 սմ երկարությամբ հատվածը որպես միավոր վերցված կոորդինատային առանցքի վրա պատկերիր 0, 1/8, 2/8, 3/8, 4/8, 5/8, 6/8, 7/8, 8/8, 10/8, 11/8, 12/8 կետերը։
8. Կոորդինատային առանցքի վրա պատկերիր հետևյալ կետերը.
ա) A (-1 1/2)
բ) B (-1 1/5)
գ) C (-3 1/2)
դ) D (-4 1/2)
9. Կոորդինատային հարթության վրա պատկերիր հետևյալ կետերը.
1*. 5 գրիչի և 4 մատիտի համար վճարեցին 610 դրամ, իսկ նույնպիսի 2 գրիչի և 2 մատիտի համար 260 դրամ։ Քանի՞ դրամ պետք է վճարել 6 գրիչի և 5 մատիտի համար։
2*. Եթե մտապահված թվի եռապատիկին գումարենք 4 և ստացված թիվը բաժանենք 7-ի, ապա կստանանք 13։ Գտնել մտապահված թվի թվանշանների գումարը։
Լրացուցիչ աշխատանք
1. 4 սմ երկարությամբ հատվածն ընդունելով որպես միավոր հատված՝ կոորդինատային առանցքի վրա պատկերիր հետևյալ կետերը.
2. Կոորդինատային առանցքի վրա պատկերիր A (1/2), B (2), C (2 3/4) կետերը։ Հաշվիր AB, BC, AC հատվածների երկարությունները։
3. Կոորդինատային հարթության վրա պատկերիր հետևյալ կետերը.
4. Օպերատորը օրական 6 ժամ աշխատելով, 3 օրում կարող է 45 էջ մուտքագրել։ Նա օրական քանի՞ ժամ պետք է աշխատի, որ 8 օրում 160 էջ մուտքագրի։
8
Գոյականների տեսակները
Առաջադրանքներ
- Գոյականները խմբավորի՛ր` ըստ տեսակների (միևնույն բառը կարող է մի քանի խմբում լինել):
Գյուղ, ԱՄՆ, սեր, Արաքս, գայլ, խնձոր, կարոտ, մարդ, խաղալիք, շուն, Արմեն, հմայք, ընկեր, խաղաղություն, հեռախոս, մժղուկ, Դավիթ, գնդակ, Երևան, կատու, հրապուրանք, ընկերություն, սեղան, Արարատ, ուսուցիչ։
Հատուկ Հասարակ Թանձրացական վերացական գոյականներ
ԱՄՆ գյուղ մարդ սեր
Արաքս գայլ շուն կարոտ
Արմեն խնձոր ընկեր հմայք
Դավիթ խաղալիք մժղուկ խաղաղություն
Երևան հեռախոս կատու հրապուրանք
Արարատ սեղան ուսուցիչ ընկերություն
2․ Յուրաքանչյուր շարքի չորս բառերն ի՞նչ ընդհանուր հատկանիշ ունեն, որ նույն շարքի մեկ բառը չունի:
աշխարհ ուրախություն հետախույզ սարդ
Նեղոս հիացմունք երգչուհի աղջիկ
աղվես մահճակալ սեր պարուհի
աթոռ խաղաղություն ուսուցիչ օդաչու
աշխատանք վայելք բժիշկ մկրատ
3․ Գրի՛ր․
- Հինգ հատուկ, հինգ հասարակ գոյական
Աննա,Յանա,Քրիստինե,Մանան,Արփի
Մկրատ,թուղթ,գրիչ,տետր,համակարգիչ - Հինգ թանձրացական, հինգ վերացական գոյական
Մարդ,շուն,կատու,ագռավ,արջ
Սեր,կարոտ,օդ - Հինգ անձ ցույց տվող, հինգ իր ցույց տվող գոյական
Մանե,Մարի,Դիանա,Լիանա,Աննա
Սանր,ֆեն,ծաղիկ,օծանելիք,դաշնամուր
4․ Թումանյանական հատվածներից դո՛ւրս գրիր գոյականները՝ նշելով նաև տեսակը (նաև փորձի՛ր գտնել, թե որ պատմվածքներից են հատվածները)։
Այնտեղ սարերն իրար են հանդիպել, իրենց արանքում մի մեծ ձոր են ստեղծել, որ կոչվում է Մութը Ձոր։ Մութը Ձորը բաժանում է հայերին ու թուրքերին իրարից։ Նրա մի կողմը թուրք սարվորն է իջնում, իր բինեն զարկում, մյուս կողմը՝ հայը։ Բայց նրանց իգիթները գիշերվա մթնով էլ անցնում այս խոր անդունդը, իրարից ոչխար են գողանում, ձի, կով կամ գոմեշ են քշում։ Նրանց հովիվները հանդերում են հասնում ու փետակռիվ են անում։
Ես իմ մանկության գարունները անց եմ կացրել մեր սարերում։ Շատ էի սիրում իմ տատոնց տունը ու միշտ այստեղ էի լինում։ Իմ քեռիներից ամենից փոքրը՝ Ահմադը, հովիվ էր։Նա ինձ տանում էր, ման էր ածում գառների մեջ, հետը հանդից հաղարջի կարմիր ճյուղեր էր բերում ինձ համար, իսկ իրիկունները հանում էր սրինգն ու ածում։
Մի գարնան իրիկուն դռանը նստած զրույց էինք անում, երբ այս դեպքը պատահեց։ Էս դեպքից հետո ես չեմ մոռանում էն գարնան իրիկունը։ Ծիծեռնակը բույն էր շինել մեր սրահի օճորքում։ Ամեն տարի աշնանը գնում էր, գարնանը ետ գալի, ու նրա բունը միշտ կպած էր մեր սրահի օճորքին։
Հովանես Թումանյանի մանկությունը
Հովհաննես Թումանյանը ծնվել է Հայաստանի հյուսիսային չքնաղ անկյուններից մեկում՝ Լոռվա լեռնային շրջանի Դսեղ գյուղում:
Լոռին ունի պատմական հարուստ անցյալ: Այն դեռևս մ. թ. ա. 3-րդ դարի վերջերից կազմել է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Տաշիր կամ Տաշրատափ գավառը: Այդտեղ 10-րդ դարի վերջերին կազմավորվել է Կյուրիկյան (Տաշիր-Ձորագետի կամ Լոռու) թագավորությունը՝ ձեռք բերելով քաղաքական անկախություն:
Լոռու բարձրավանդակը, որպես անառիկ պատնեշ, դարեր շարունակ եղել է օտար նվաճողների դեմ հայ ժողովրդի մղած ազատագրական պայքարի կենտրոններից մեկը:
Լոռու լեռնային շքեղ բնապատկերն ամբողջացնում է Ձորագետի ու Փամբակի միացումից ծնվող Դեբեդ գետը, որի զառիթափ ձորալանջին գտնվում են պատմահնագիտական մեծ նշանակություն ունեցող այնպիսի հուշարձաններ, ինչպիսիք են Սանահինը, Հաղպատը, Քառասնից Մանկանց վանքը, Բարձրաքաշ ս. Գրիգորի վանքը և այլն:
Հուշարձաններով հարուստ խոր ձորի միջով հոսող Դեբեդի աջակողմյան ձորափին էլ՝ մի բարձր հարթավայրի վրա, տարածվում է Դսեղ գյուղը:
Դսեղի տեղագրության ու պատմամշակութային արժեքի համընդգրկուն ու դիպուկ նկարագրությունը տալիս է ինքը՝ բանաստեղծը. «Դսեղ գյուղը… կղզիացած է Լոռու անդնդախոր ձորերի մեջ գտնվող մի փոքրիկ հարթավայրի վերա, երեք կողմից ձորերով, ժայռերով և չորրորդ կողմից՝ հարավից, մի փոքրիկ լեռնաշղթայով պատած… Դսեղը յուր անառիկ ու չքնաղ դիրքով նման է բնակերտ ամրոցի»:
Այս լեռնային բնության գրկում է անցկացրել Թումանյանն իր մանկությունը՝ վայելելով լեռնային անմահական օդը, լեռնային կյանքի ազատությունն ու խաղաղությունը:
Հայրենի Լոռին իր հիասքանչ բնությամբ եղել է բանաստեղծի ոգևորության անսպառ աղբյուրը, իսկ դեռ մանկուց լսած ու սիրած ժողովրդական երգերն ու զրույցները, հեքիաթներն ու լեգենդները՝ նրա ստեղծագործության առատ սնունդը:
Գործնական քերականություն
- Բացատրիր, թե ինչո՞ւ տրված բառերի հոգնակին ոչ թե -ներ, այլ -եր մասնիկով է կազմվել (բառի կազմությանն ուշադրաթյուն դարձրո՛ւ):
Նախապապ-եր, ծովաշն-եր (փոկեր), հնդկահավ-եր, ճակատամարտ-եր, լաստանավ-եր, դաշտավայր-եր, գետաձի-եր:Բառերը հոգնակի են դարձել,քանի որ նրանց վերջին արմատները միավանկ բառեր էին, իսկ միավանկ բառերը հոգնակի են դառնում <եր> մասնիկով։
2. Երկու խմբի գոյականները նախ վանկատի՛ր, հետո դրանց հոգնակին կազմի՛ր և օրինաչափությունը բացատրի՛ր:
Օրինակ՝
ար — կըղ, նը — կար,
արկղ — արկղեր, նկար — նկարներ:
Ա. Վագր, աստղ, սանր, անգղ, կայսր, զեբր:
վա-գըր,աս-տըղ,սա-նըր,ան-գըղ,կայ-սըր,զե-բըր
վագրեր,աստղեր,սանրեր,անգղեր,կայսրեր,զեբրեր
Բ. Խրճիթ, ձկնիկ, դպրոց, գրիչ, կռիվ, գլուխ, տղա, կրակ:
խըր-ճիթ,ձըկ-նիկ,դըպ-րոց,գը-րիչ,կը-ռիվ,գը-լուխ,տը-ղա,կը-րակ
խրճիթներ,ձկնիկներ,դպրոցներ,գրիչներ,կռիվներ,գլուխներ,տղաներ,կրակներ
3. Տրված գոյականները դարձրո՛ւ հոգնակի և տեղադրի՛ր նախադասությունների մեջ:
Անգղ, կեղտաջուր, աստղ, գետաձի, հեռագիր, ճակատամարտ
- Երկնքում մեկ-մեկ վառվեցին աստղերը, ամեն ինչ լռեց:
- Հին զինվորը հիշում է բոլոր ճակատամարտերը, որոնց ինքը մասնակցել է:
- Ցրիչը մեկ ժամում բոլոր հեռագրերը բաժանեց:
- Միայն անգղներն էին սավառնում այդ բերդի վրա:
- Հետո գետաձիերը դուրս եկան ջրից ու, լայն բացելով ահռելի երախները, խոնարհվեցին հանդիսատեսներին:
- Կեղտաջրերը ամեն օր գետն են լցվում ու հոսում դեպի ծով:
4. Տրված բառերը դարձրո՛ւ հոգնակի և տեղադրի՛ր նախադասությունների մեջ:
Սուզանավ, ծովախորշ, լողափ, մանր, ծովափիղ, արկղ:
- Ծովափղերը ավելի փոքր են, քան բծավոր փոկերը:
- Փոկերն ափից շատ հեռու չեն գնում, մեծ մասամբ ծովախորշերում ու գետաբերանների մոտ են հանդիպում:
- Խորտակված սուզնավերը անձնակազմերը փրկելու համար հատուկ սարք են ստեղծել, որն անվանում են Մոմսենի փրկարար զանգ:
- Այս ու այն կողմ թափթփված արկղերը հուշում էին, որ երեկոն սովորական ավարտ չի ունեցել:
- Մայրը խոշոր ելակներն ընտրեց մուրաբայի համար, իսկ մանրները տորթը զարդարեց:
- Մարդկանց շնաձկներից պաշտպանելու համար հատուկ ցանցեր են դրել Հարավային Աֆրիկայի, Ավստրալիայի, Մեքսիկական ծոցի բոլոր ծովափների երկարությամբ:
5. Տեքստում բոլոր գոյականները եզակի թվով են դրված: Որը պետք է հոգնակի դարձրո՛ւ:
- Աշխարհում թանգարաններ շատ կան, սակայն թերևս միայն Անգլիայում է ստեղծվել ֆուտբոլին նվիրված թանգարան: Այս մարզաձևի սիրահարն այստեղ կարող է անցյալի նշանավոր մրցախաղի մասին ֆիլմ, ֆուտբոլի պատմությանը վերաբերող լուսանկար դիտել:
- Թանգարանում հռչակավոր ֆուտբոլիստի մոմե արձանով սրահ կա: Այնտեղ ամեն ինչ է ցուցադրվում՝ հուշադրոշ, գավաթ, նույնիսկ՝ Պելեի շապիկը:
6. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր տրված բառերով:
Բազմություն, մարդկություն, ագզ, ժողովուրդ:
Մի երկրում ապրող մարդիկ-ժողովուրդ
հավաքված մարդիկ-բազմություն
ամբողջ աշխարհում ապրող մարդիկ-մարդկություն
նույն ազգությանը պատկանող բոլոր մարդիկ-ազգ
Նոր բառեր
Դեմոս-ժողովուրդ
Օլիգարխիա-սակավապ
Պոլիս-քաղաք, պետություն
Էվպատրիդ-ավագանու
Արխայիկ-վաղնջական