Առաջադրանքներ

1. Գոյականները խմբավորի՛ր` ըստ տեսակների (միևնույն բառը կարող է մի քանի խմբում լինել):

Գյուղ, ԱՄՆ, սեր, Արաքս, գայլ, խնձոր, կարոտ, մարդ, խաղալիք, շուն,  Արմեն, հմայք, ընկեր, խաղաղություն, հեռախոս, մժղուկ, Դավիթ, գնդակ, Երևան, կատու, հրապուրանք, ընկերություն, սեղան, Արարատ, ուսուցիչ։
Հատուկ Հասարակ  Թանձրացական    վերացական գոյականներ
ԱՄՆ              գյուղ       մարդ       սեր
Արաքս  գայլ        շուն       կարոտ
Արմեն  խնձոր        ընկեր      հմայք
Դավիթ     խաղալիք       մժղուկ    խաղաղություն
Երևան     հեռախոս       կատու    հրապուրանք
Արարատ սեղան       ուսուցիչ     ընկերություն

2․ Յուրաքանչյուր շարքի չորս բառերն ի՞նչ ընդհանուր հատկանիշ ունեն, որ նույն շարքի մեկ բառը չունի:

աշխարհ                      ուրախություն              հետախույզ                սարդ

Նեղոս                          հիացմունք                     երգչուհի                    աղջիկ

աղվես                         մահճակալ                           սեր                         պարուհի

աթոռ                           խաղաղություն              ուսուցիչ                   օդաչու

աշխատանք               վայելք              բժիշկ                                        մկրատ

3․ Գրի՛ր․

• Հինգ հատուկ, հինգ հասարակ գոյական
  Աննա,Յանա,Քրիստինե,Մանան,Արփի
  Մկրատ,թուղթ,գրիչ,տետր,համակարգիչ
• Հինգ թանձրացական, հինգ վերացական գոյական
  Մարդ,շուն,կատու,ագռավ,արջ
  Սեր,կարոտ,օդ
• Հինգ անձ ցույց տվող, հինգ իր ցույց տվող գոյական
  Մանե,Մարի,Դիանա,Լիանա,Աննա
  Սանր,ֆեն,ծաղիկ,օծանելիք,դաշնամուր

4․ Թումանյանական հատվածներից դո՛ւրս գրիր գոյականները՝ նշելով նաև տեսակը (նաև փորձի՛ր գտնել, թե որ պատմվածքներից են հատվածները)։

Այնտեղ սարերն իրար են հանդիպել, իրենց արանքում մի մեծ ձոր են ստեղծել, որ կոչվում է Մութը Ձոր։ Մութը Ձորը բաժանում է հայերին ու թուրքերին իրարից։ Նրա մի կողմը թուրք սարվորն է իջնում, իր բինեն զարկում, մյուս կողմը՝ հայը։ Բայց նրանց իգիթները գիշերվա մթնով էլ անցնում այս խոր անդունդը, իրարից ոչխար են գողանում, ձի, կով կամ գոմեշ են քշում։ Նրանց հովիվները հանդերում են հասնում ու փետակռիվ են անում։

Ես իմ մանկության գարունները անց եմ կացրել մեր սարերում։ Շատ էի սիրում իմ տատոնց տունը ու միշտ այստեղ էի լինում։ Իմ քեռիներից ամենից փոքրը՝ Ահմադը, հովիվ էր։Նա ինձ տանում էր, ման էր ածում գառների մեջ, հետը հանդից հաղարջի կարմիր ճյուղեր էր բերում ինձ համար, իսկ իրիկունները հանում էր սրինգն ու ածում։

Մի գարնան իրիկուն դռանը նստած զրույց էինք անում, երբ այս դեպքը պատահեց։ Էս դեպքից հետո ես չեմ մոռանում էն գարնան իրիկունը։ Ծիծեռնակը բույն էր շինել մեր սրահի օճորքում։ Ամեն տարի աշնանը գնում էր, գարնանը ետ գալի, ու նրա բունը միշտ կպած էր մեր սրահի օճորքին։

Հովհաննես Թումանյանը ծնվել է Հայաստանի հյուսիսային չքնաղ անկյուններից մեկում՝ Լոռվա լեռնային շրջանի Դսեղ գյուղում:

Լոռին ունի պատմական հարուստ անցյալ: Այն դեռևս մ. թ. ա. 3-րդ դարի վերջերից կազմել է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Տաշիր կամ Տաշրատափ գավառը: Այդտեղ 10-րդ դարի վերջերին կազմավորվել է Կյուրիկյան (Տաշիր-Ձորագետի կամ Լոռու) թագավորությունը՝ ձեռք բերելով քաղաքական անկախություն:

Լոռու բարձրավանդակը, որպես անառիկ պատնեշ, դարեր շարունակ եղել է օտար նվաճողների դեմ հայ ժողովրդի մղած ազատագրական պայքարի կենտրոններից մեկը:

Լոռու լեռնային շքեղ բնապատկերն ամբողջացնում է Ձորագետի ու Փամբակի միացումից ծնվող Դեբեդ գետը, որի զառիթափ ձորալանջին գտնվում են պատմահնագիտական մեծ նշանակություն ունեցող այնպիսի հուշարձաններ, ինչպիսիք են Սանահինը, Հաղպատը, Քառասնից Մանկանց վանքը, Բարձրաքաշ ս. Գրիգորի վանքը և այլն:

Հուշարձաններով հարուստ խոր ձորի միջով հոսող Դեբեդի աջակողմյան ձորափին էլ՝ մի բարձր հարթավայրի վրա, տարածվում է Դսեղ գյուղը:

Դսեղի տեղագրության ու պատմամշակութային արժեքի համընդգրկուն ու դիպուկ նկարագրությունը տալիս է ինքը՝ բանաստեղծը. «Դսեղ գյուղը… կղզիացած է Լոռու անդնդախոր ձորերի մեջ գտնվող մի փոքրիկ հարթավայրի վերա, երեք կողմից ձորերով, ժայռերով և չորրորդ կողմից՝ հարավից, մի փոքրիկ լեռնաշղթայով պատած… Դսեղը յուր անառիկ ու չքնաղ դիրքով նման է բնակերտ ամրոցի»:

Այս լեռնային բնության գրկում է անցկացրել Թումանյանն իր մանկությունը՝ վայելելով լեռնային անմահական օդը, լեռնային կյանքի ազատությունն ու խաղաղությունը:

Հայրենի Լոռին իր հիասքանչ բնությամբ եղել է բանաստեղծի ոգևորության անսպառ աղբյուրը, իսկ դեռ մանկուց լսած ու սիրած ժողովրդական երգերն ու զրույցները, հեքիաթներն ու լեգենդները՝ նրա ստեղծագործության առատ սնունդը:

1. Բացատրիր, թե ինչո՞ւ տրված բառերի հոգնակին ոչ թե -ներ, այլ -եր մասնիկով է կազմվել (բառի կազմությանն ուշադրաթյուն դարձրո՛ւ):

Նախապապ-եր, ծովաշն-եր (փոկեր), հնդկահավ-եր, ճակատամարտ-եր, լաստանավ-եր, դաշտավայր-եր, գետաձի-եր:Բառերը հոգնակի են դարձել,քանի որ նրանց վերջին արմատները միավանկ բառեր էին, իսկ միավանկ բառերը հոգնակի են դառնում <եր> մասնիկով։

2. Երկու խմբի գոյականները նախ վանկատի՛ր, հետո դրանց հոգնակին կազմի՛ր և օրինաչափությունը բացատրի՛ր:

Օրինակ՝

ար — կըղ, նը — կար,

արկղ — արկղեր, նկար — նկարներ:

Ա. Վագր, աստղ, սանր, անգղ, կայսր, զեբր:

վա-գըր,աս-տըղ,սա-նըր,ան-գըղ,կայ-սըր,զե-բըր

վագրեր,աստղեր,սանրեր,անգղեր,կայսրեր,զեբրեր

Բ. Խրճիթ, ձկնիկ, դպրոց, գրիչ, կռիվ, գլուխ, տղա, կրակ:

խըր-ճիթ,ձըկ-նիկ,դըպ-րոց,գը-րիչ,կը-ռիվ,գը-լուխ,տը-ղա,կը-րակ

խրճիթներ,ձկնիկներ,դպրոցներ,գրիչներ,կռիվներ,գլուխներ,տղաներ,կրակներ

3. Տրված գոյականները դարձրո՛ւ հոգնակի և տեղադրի՛ր նախադասությունների մեջ:

Անգղ, կեղտաջուր, աստղ, գետաձի, հեռագիր, ճակատամարտ

• Երկնքում մեկ-մեկ վառվեցին աստղերը, ամեն ինչ լռեց:
• Հին զինվորը հիշում է բոլոր ճակատամարտերը, որոնց ինքը մասնակցել է:
• Ցրիչը մեկ ժամում բոլոր հեռագրերը բաժանեց:
• Միայն անգղներն էին սավառնում այդ բերդի վրա:
• Հետո գետաձիերը դուրս եկան ջրից ու, լայն բացելով ահռելի երախները, խոնարհվեցին հանդիսատեսներին:
• Կեղտաջրերը ամեն օր գետն են լցվում ու հոսում դեպի ծով:

4. Տրված բառերը դարձրո՛ւ հոգնակի և տեղադրի՛ր նախադասությունների մեջ:

Սուզանավ, ծովախորշ, լողափ, մանր, ծովափիղ, արկղ:

• Ծովափղերը ավելի փոքր են, քան բծավոր փոկերը:
• Փոկերն ափից շատ հեռու չեն գնում, մեծ մասամբ ծովախորշերում ու գետաբերանների մոտ են հանդիպում:
• Խորտակված սուզնավերը անձնակազմերը փրկելու համար հատուկ սարք են ստեղծել, որն անվանում են Մոմսենի փրկարար զանգ:
• Այս ու այն կողմ թափթփված արկղերը հուշում էին, որ երեկոն սովորական ավարտ չի ունեցել:
• Մայրը խոշոր ելակներն ընտրեց մուրաբայի համար, իսկ մանրները տորթը զարդարեց:
• Մարդկանց շնաձկներից պաշտպանելու համար հատուկ ցանցեր են դրել Հարավային Աֆրիկայի, Ավստրալիայի, Մեքսիկական ծոցի բոլոր ծովափների երկարությամբ:

5. Տեքստում բոլոր գոյականները եզակի թվով են դրված: Որը պետք է հոգնակի դարձրո՛ւ:

• Աշխարհում թանգարաններ շատ կան, սակայն թերևս միայն Անգլիայում է ստեղծվել ֆուտբոլին նվիրված թանգարան: Այս մարզաձևի սիրահարն այստեղ կարող է անցյալի նշանավոր մրցախաղի մասին ֆիլմ, ֆուտբոլի պատմությանը վերաբերող լուսանկար դիտել:
• Թանգարանում հռչակավոր ֆուտբոլիստի մոմե արձանով սրահ կա: Այնտեղ ամեն ինչ է ցուցադրվում՝ հուշադրոշ, գավաթ, նույնիսկ՝ Պելեի շապիկը:

6. Բառակապակցությունների իմաստներն արտահայտի՛ր տրված բառերով:

Բազմություն, մարդկություն, ագզ, ժողովուրդ:

Մի երկրում ապրող մարդիկ-ժողովուրդ

հավաքված մարդիկ-բազմություն

ամբողջ աշխարհում ապրող մարդիկ-մարդկություն

նույն ազգությանը պատկանող բոլոր մարդիկ-ազգ

 

Դեմոս-ժողովուրդ

Օլիգարխիա-սակավապ

Պոլիս-քաղաք, պետություն

Էվպատրիդ-ավագանու

Արխայիկ-վաղնջական

Մենք արդեն գիտենք, թե ինչպես հաշվել ուղղանկյան մակերեսը, եթե նրա կողմերի երկարությունները բնական թվեր են:

Պարզվում է, որ այս բանաձևը ճիշտ է նաև այն դեպքում, երբ ուղղանկյան կողմերի երկարությունները դրական ռացիոնալ թվեր են:

Ուղղանկյան մակերեսը հավասար է նրա երկարության և լայնության արտադրյալին:

Խնդիրներ

1․

 

Տրված է 𝐴𝐵𝐶𝐷 ուղղանկյունը: Ընտրիր 𝐴𝐵𝐶𝐷 ուղղանկյան մակերեսի հաշվման բանաձևը:

• 𝐴𝐶⋅𝐵𝐷
• 𝐶𝐷⋅𝐴𝐵
• 𝐷𝐴⋅𝐴𝐵

2. Քառակուսու կողմը 1/17սմ է: Որոշիր քառակուսու մակերեսը:

HEGF ․ուղանկայան մեջ EF=3/5սմ․ HE=1/4սմ։

Ինքնաստուգում

1. Հաշվիր

ա) 385-ի 100%-ը

385

բ) 3000-ի 50%-ը

1500

գ) 750-ի 5%-ը

15000

դ) 800-ի 30%-ը

240

2. Կոորդինատային հարթության ո՞ր քառորդում են գտնվում հետևյալ կետերը․

ա) (-7; +2)

2-րդ շարք

բ) (+3; +1)

1 շարք

գ) (-3; -5)

3-րդ շարք

դ) (-15; +6)

2-րդ շարք

3. Տուփում կա 5 սպիտակ գնդակ և 21 կարմիր գնդակ: Որքա՞ն է հավանականությունը, որ տուփից պատահականորեն վերցված գնդակը կլինի սպիտակ գույնի:

5/26

4. Կատարիր գործողությունը․

ա) -27 + 2 =-25

բ) -3 — (-13) =10

գ) 35 — 40 =-5

դ) -84 — 6 =-90

ե) -43 + 47 =4

զ) -65 + 60 =-5

է) -21 — (-7) =-14

ը) 84 — 94 =-10

5. Կատարիր բազմապատկում/բաժանում

ա) +56 ։ (-7) =-8

բ) -100 : (-5) =20

գ) — 42 : (+6) =-7

դ) -36 : (-3) =12

ե) (-3) • (+4) =-12

զ) (+7) • (-14) =-98

է) (-11) • (+7) =-77

ը) (+21) • (-5) =-105

6. Գրքում կա 300 էջ։ Անին կարդացել է գրքի 54%-ը։ Գրքի քանի՞ էջ դեռ պետք է կարդա Անին։

138 էջ դեռ պետք է կարդա

7. Թվի 40%-ը այդ թվի ո՞ր մասն է կազմում։

40/100=4/10=4/5

8. Հաշվիր տառային արտահայտության արժեքը, եթե a = 3, b = 4

ա) 3 • a + 5 • b = 29

բ) 10 • (a + b) : 5 =14

9. Հաշվիր համեմատության անհայտ անդամը:

ա) 1/4 = 5/r

r=20

բ) 3/7 = a/49

a=21

գ) 5/x = 45/63

x=7

10. Հետևյալ մեծություններիղ որո՞նք են ուղիղ համեմատական․

ա) անցած ճանապարհը և ժամանակը, եթե արագությունը հաստատուն է

բ) աշխատող բանվորների քանակը և աշխատանքը կատարելու ժամանանկը+

գ) քառակուսու կողմը և մակերեսը +

դ) արագությունն ու ժամանակը, տվյալ ճանապարհը անցնելիս +

11. Մի քարտեզի մասշտաբը 1:3000 է, մյուսինը՝ 1:200000

Ո՞ր քարտեզի մասշտաբն է ավելի խոշոր:

ա) 1:200000

բ)1:3000 +

12. Քարտեզի մասշտաբը 1 : 600․000 է: Տեղանքում երկու քաղաքների միջև հեռավորությունը 66 կմ է:

Որոշիր այդ քաղաքների հեռավորությունը քարտեզի վրա:

66:6=11կմ

13. Կատարիր գործողությունները․

ա) (-2) • (|-4| — |-8|)  =8

բ) ((-3) • (-7) — (-2) • |-4|) • (-6) =-13

Образец: Ветер споет нам про дикие горы (Ветер, спой нам про дикие горы).

2. Мой друг настойчиво добивается цели.
Друг, настойчиво добивайся к своей цели.

3. Бабушка рассказывает сказку на ночь.
Бабушка, расскажи сказку на ночь.

4. Ребята пошли на речку.
Ребята, идите на речку.

5. Мама купила мне книгу.
Мама, купи мне книгу.

6. Петя сначала выучил уроки, а потом пошел гулять.
Петя, сначала выучи уроки, а потом иди гулять.

1. Ի՞նչ է բնութագրում ջերմաստիճանը:

Ջերմությունը բնութագրում է մարմնի տաքացման աստիճանը և ջերմային հավասարակշռության վիճակը:

2. Ե՞րբ են մարմինները ջերմային հավասարակշռության վիճակում:

Մարմինները ջերմաին հավասարակշռության վիճակում են, երբ տաք ու սառը մարմինները հպվում են իրար և ինչ-որ ժամանակ անց նրանց ջերմաստիճանները հավասարվում են:

3. Ջերմաչափի ի՞նչ տեսակներ գիտես:

բժշկական,հեղուկային,էլեկտրական

4. Ինչպե՞ս պետք է օգտվել բժշկական ջերմաչափից:

Ջերմաչափի սնդիկը պետք է լինել 35°C և պահել թևատակին 3-ից 4 րոպե։

5. Ո՞ր երևույթներն են կոչվում հալում և պնդացում:

Հալումը պինդ նյութից դառնում է հեղուկ նյութ իսկ հակարակ միջոցը անվանում են պնդացում։

6. Ինչու՞ է Արեգակը համարվում Երկրի վրա կյանքի և ջերմության գլխավոր աղբյուրը:

Երկրի վրա ջերմային էներգիայի գլխավոր աղբյուրն Արեգակն է: Արեգակի էներգիան Երկրի վրա ապահովում է կյանքի համար անհրաժեշտ ջերմաստիճանը, ինչպես նաև, լուսասինթեզի միջոցով՝ բույսերում օրգանական նյութերի ստեղծումը:

7․ Ո՜ր մեծությունն է կոչվում եռման ջերմաստիճան

Այն ջերմաստիճանը, որի դեպքում հեղուկը եռում է, կոչվում է եռման ջերմաստիճան: Այն կախված է մթնոլորտային ճնշումից:

8. Վառելանյութի ի՞նչ տեսակներ գիտես:

Տորֆ, գազ, բենզին, սալյարկա, նավթ, քարածուխ , փայտածուխ, փայտ։

9․ Կա՞ն արդյոք Երկրի ընդերքում ջերմային էներգիայի այլ աղբյուրներ:

Այո կան 3 տեսակի և դրանք են, մագմա, երկրի միջուկը և գեյզերներ:

10. Ե՞րբ են մարմինները համարվում էլեկտրականացված :

Շփելիս մարմինը ձեռք է բերում ձգելու հատկություն,այդ հատկությունը ասում են, որ մարմինը էլեկտրականացել է։

11. Ինչպե՞ս են պարզում մարմինների էլեկտրականացված լինելը

Մարմինների էլեկտրականացված լինելը իմանում են սարքով։Այդ սարքի անունը  էլեկտրացույց: Էլեկտրացույցը ունի պարզ կառուցվածք. այն կազմված է մետաղե ձողից և մետաղե թերթիկներից։

ան անուններն ունեն երկու թիվ՝ եզակի և հոգնակի։ Եզակի թիվը ցույց է տալիս եզակի, մասնավոր առակա կամ տվյալ տեսակի առարկան ընդհանրապես, ինչպես՝ ծառ, տղա։ Բառի ուղիղ ձևն է։ Հոգնակի թիվը ցույց է տալիս նույն տեսակի մեկից ավելի առարկաներ՝ ծառեր, տղաներ։ Կազմվում է եր և ներ վերջավորությունների միջոցով։ Միավանկ բառերին ավելանում է եր վերջավորությունը, իսկ բազմավանկներին՝ ներ-ը։

Շեղումներ կանոնից

• Մի շարք գրաբարյան բառեր հոգնակիի կազմության ժամանակ վերականգնում են ն մասնիկը՝ ստանալով ներ վերջավորությունը։

Դրանք են՝ բեռ, գառ, լեռ, եզ, դուռ, մատ, նուռ, ծունկ, թոռ, կուռ, ծոռ, ձուկ, հարս, մուկ բառերը։

• Կին-կանայք, մարդ-մարդիկ
• Եթե բարդ բառի վերջին միավանկ բաղադրիչը գոյական է, ապա ավելանում է եր։ Օրինակ՝ շարասյուներ, իսկ եթե բառի վերջին միավանկ բաղադրիչը բայ է կամ ունի բայական իմաստ, ապա ներ։ Օրինակ՝ անասնակերներ։
• Եթե մեկուկես վանկանի բառի կես վանկը գտնվում է բառասկզբում, ապա ավելանում է ներ։ Օրինակ՝ բը-ժիշկ-ներ։ Իսկ եթե մեկուկես վանկանոց բառի կես վանկը գտնվում է բառավերջում, ապա ավելանում է եր։ Օրինակ՝ կայ-սըր-եր։

Բացառություն՝ գամփռ-գամփռներ կամ գամռեր, անգղ-անգներ կամ անգղեր

Գոյություն ունեն նաև գոյականների անեզական և անհոգնական խմբեր։

Առաջադրանքներ

1. Տրված գոյականները հոգնակի՛ դարձրու:

Գլուխ-գլուխներ, թվական–թվականներ, աստղ–աստղեր, երկիր–երկրներ, սենյակ–սենյակներ, հարևան–հարևաններ, ծառ–ծառեր, պտուղ–պտուղներ, տեր–տերեր, ժապավեն–ժապավեններ, մարդ–մարդիկ, կին–կանայք:

2. Տրված բառերի բաղադրիչները գծիկով բաժանի՛ր: Բոլոր բառերի առաջին բադադրիչներն ի՞նչ նմանություն ունեն:

Հին Հունաստանից դեպի Հարավ գտնվում է Եգիպտոս,Արևմուտքից կհասնենք Իտալիա,Արևելքից Թուրքիա իսկ Թուրքերը հայտնվելեն այնտեղ 900 տարի առաջ,իսկ Հյուսիսից կհասնենք Չինաստան նաև ես իմացա որ հին Հունաստանը շրջապատված էր մի քանի ծովով։ Հին Հունական դիցաբանությունը կազմված էր 12 աստվածներից որոնցից մեկը գերագույն աստված Զևսն էր։

Հին Հունաստանում գինիները տեղափոխում էին նավով։

Հույները շատ հետաքրքիր առասպելներ ունեին։Զեվսը թելը կապել էր լաբիրինտի սկզբից,որպեսի սպաներ կես մարդ — կես ցուլ (մինոտավրոսին)։Թելը նրա համար