Չինաստանը շատ հայտնի է նրանով, որ հին ժամանակներից նրա մշակույթները համարյա չեն փոխվել։ Լեգենդար միապետների խելացիության շնորհիվ կայսրությունը սկսեց դարեդար զարգանալ։ Չինաստանի քարանձավներից մեկում, որը մոտ 1800 տարեկան էր հայտնագործել են ամենահին կերամիկան, այնտեղ նաև գտան կավե ամաններ։ Սկզբում մարդիկ աճեցնում էին միայն բրինձ, բայց գյուղական տնտեսությունը կամաց կամաց մեծացավ և զարգացավ։ Չինաստանի առաջին դինաստյան եղել է Սյա-ի դինաստյան։ Նրանք կառավարում էին մոտավորապես 5 դար։ Ուրիշ երկրներում հին մշակույթները մեր օրերում չեն գործում, բայց Չինաստանում այդպես չէ, այդ իսկ պատճառով էլ նրան անվանում են ամերահին երկիրը մոլորակում։ Դինաստիա Շան։ Դա շատ մեծ դինաստիա էր, նրանք կառավարել էին մոտ 6 դար, բայց ոչինչ անվերջ չէ։ Շուտով հայտնվեց ևս մի դինաստիա, դինաստիա Չժոու։ Այդ դինաստիան կառավարել է մ․թ․ա 1046-256։ Առաջին միապետը Ցին դինաստիայից էր։ Նա շատ դաժան էր։ Այդ դինաստիայի կառավարման ժամանակ ստեղծվեց գումարը, ճանապարհները նույն չափերի էին։ Ամբողջ երկրում գործում էին նույն կանոնները։

Հին Հռոմը շատ աղմկոտ և մարդաշատ վայր էր։ Այնտեղ մարդիկ հանդիպում էին փողոցներում, բնակելի շենքերի մոտակայքում։ Հին Հռոմում շատ խաղեր կաին, մարդիկ գնում էին սպորտային օլիմպիադաներ դիտելու։ Քաղաքացու կյանքը այնտեղ կախված էր իր սոցիալական և տնտեսական կարգավիճակից։ Հին Հռոմում ապրելը համարյա թե նույն բանն էր, իրչպես ապրել ուրիշ մեծ պետությունում, բայց այնտեղ շատ հազվադեպ էր ձանձրալի լինում։ Առաջին դարում այնտեղ ապրում էիր մոտ 100000 մարդ, իսկ Օգոստոսի կառավարման ժամանակ 800000 և շուտով այդտեղ արդեն ապրում էին 1000000 մարդ։ Շատության պատճառով շինվեցին շենքեր մի քանի հարկի բարձրության։ Շենքերը պատրաստված էին վատ նյութերից և շատ հաճախ լինում էին հրդեհներ։ Հին Հռոմում հիմնականում չէին լվանում իրենց հագուստը դրա համար կաին հատուկ մարդիկ։

9-րդ 20-ական թվականները առաջատար հնագետները հավաքվել էին տեղումների Պետրինից 40 կմ հեռավորության վրա գտնվող կրաքրե անձավոն քարանձավում: Պեկինյան մարդը կրակ վառել գիտեր, կրաքարե անձավներում գտան խանձված ոսկոռներ, որոնք հավանաբար այդ նախնադարյան մարդկանց մնացորդներ էին: Նրանք որս էր անում, աշխատանքի համար գործիքներ սարքում որձաքարից քվարցարից և քվարցիտից բոլորովին վերջերս Չինաստանի Հարավի Յունան նահանգը գտավ ավելի հին մարդու մնացորդներ, որը Պեկինյան մարդուց 100 000 տարով ավելի մեծ էր։ Մենք վերաբնակեցման հաջորդ ալիքը, նրանք արդեն կարողանում էին իրար հետ խոսել, հաղորդակցվել լեզվի միջոցով: Լունշան Մշակույթ 1928.թ, Չինաստանի արևմտյան Շանդուն նահանգում գտան բրուտի բոլորխկով սարքած սև ու գորշագույն խեցեղեն: Սա նախկինում անհայտ մշակույթի գոյության նյութեղեն ապացույց էր։ Դրա ծաղկումը Ք.ա III և II հազարամյակների միջև ընկած ժամանակաշրջանում էր։

 

1. Կատարիր հանում.

 

ա) 3,56 – 2,14 = 1,42

 

բ) 81,22 – 53,12 = 28,1

 

գ) 111,782 – 65,327 = 46,455

 

դ) 17,1 – 8,256 = 8,944

 

ե) 0,625 – 0,1 = 0,525

 

զ) 7,35 – 6,35 = 1

 

2. Հաշվիր.

 

ա) 3 – 0,1 = 2,9

 

բ) 5 – 2,63 = 2,37

 

գ) 10 – 9,68 = 0,32

 

դ) 1 – 0,047 = 0,953

 

ե) 25 – 10,38 = 14,62

 

զ) 102 – 96,24 = 5,76

 

 

3. Հաշվիր տարբերությունը.

 

ա) 1,037 – 1 = 0,037

 

բ) 3,263 – 2 = 1,263

 

գ) 8,002 – 8 = 0,002

 

դ) 11,397 – 9 = 2,397

 

ե) 107,03 – 56 = 51,03

 

զ) 34,56 – 29 = 5,56

 

 

4. Լուծիր հավասարումը.

 

ա) 7,86 + x = 10,05

10,05-7,86=2,19

x=2,19

բ) 43,19 + x = 45,114

45,114-43,19=1,920

գ) 117,18 – x = 38,241

117,18-38,241=78,939

x=78,939

դ) 53,27 + x = 90

90-53,27=36,73

x=36,73

5. Ուղղանկյան կողմերի երկարությունները 6,37դմ և 10,01 դմ են։ Ուղղանկյան մեծ կողմը փոքրացրել են 3,2 դմ-ով, իսկ փոքր կողմը՝ 5,5 դմ-ով։ Որքա՞ն է ստացված ուղղանկյան պարագիծը։

6,81•2=13,62 0,87•2=1,74 6,81+1,74=8,55

 

6. Հաշվիր գումարը.

 

ա) -3,244 + 8,01 = -2,443

 

բ) 14,62 + (-0,37) = 14,25

 

գ) 21,21 + (-4,8) = 16,41

 

դ) -5,3 + 1,72 = -3,58

 

ե) -0,34 + 7,72 = 7,38

 

զ) -0,85 + 9,46 = 8,61

 

 

7. Հաշվիր արտահայտության արժեքը.

 

(0,241 – 0,15) * 100 + (3,72 + 14,25) * 10 = 188,8

 

 

 

Կետադրի՛ր հետևյալ հատվածը.

Օրանջիայի ձորակում, ամեն գարնան մասրենիներն են ծաղկում, բացվում են վայրի վարդերը, դեղին, սպիտակ։ Երբ գարուն է լինում, տաքանում են Օրանջիայի քարերը և խլեզները փորի մաշկը դեղին, պառկում են տաք քարերի վրա, լեզուները հանում։

Այն ժամանակ երբ շեն էր, Մանասի խրճիթը Օրանջիայի ձորակում մասրենիներ չկային։ Տան պատերի վրայով երկչոտ խլեզներ չէին վազվզում, վայրի վարդերի տեղ բոստանում վարունգն էր ծաղկում։

Մի բարակ արահետ, Օրանջիայի ձորակը միացնում էր գյուղի հետ, այժմ այդ արահետն էլ չկա

Մանաս, ինչու տունդ Օրանջիայում շինեցիր, չգիտեիր որ Դավոյենց Առաքելն էլ աչք ուներ դրած ձորակին ուր ձյունն ավելի շատ է հալվում, և ձյունի տակից կանաչը ծլում

Դավոյենց Առաքելը եզան կաշվից տրեխները հագին, մի առավոտ աչքի տակով նայեց Օրանջիայի ձորակին, ուր նախրից ետ մնացած, երկու հորթ էին արածում և մտքում դրեց ձորակում ամարաթ կառուցել։

Իսկ երկու շաբաթ անց, Օրանջիայում Մանասն էր քարն ու կիր թափել, ոտքերը մինչև ծնկները վեր քաշած ցեխ էր շինում, ուստան էլ տաշած քարերն էր շարում։

Առաքելը գյուղում չէր, վերադարձին աչքի տակով նայեց շարած պատին, հերսոտեց և սրտում զայրույթը պահեց, որ առավոտյան Մանասի երեսով, տա կռիվ անի Օրանջիայի համար։

Հենց գիտես թե դատ ու դատաստան չկա էլի,  որ զոռ ես անում ասաց Մանասը Օրանջիայում, ես պիտի տուն շինեմ, Առաքել։

Մանաս, իմացիր առաջդ ով ա կանգնած, ես Դավոյենց Առաքելն եմ, բա դու ում լակոտն ես։

Եվ առ հա մի հատ, Մանասի գլխին ձեռքի դագանակով իրար անցան, աղմուկ աղաղակ եղավ, Մանասին արնաթաթախ տուն տարան։

Առաքելն էլ նայեց հեռացողներին, պատի տակ գերանի վրա նստոտած մարդկանց էլի սպառնաց և գնաց տուն։

1.Տրված բառերը բաժանի՛ր բաղադրիչների (օրինակ ՝ հրաշամանուկ- հրաշ-ա-մանուկ) և պարզի՛ր, թե բառաշարքերից յուրաքանչյուրն ի՞նչ ընդհանրությամբ է կազմված:
ա) Սահման-ա-դիր, զմրուխտ-ա-փայլ, կանխ-ա-վճար, սն-ա-փառ, բաղ-ա-ձայն, պարտ-ա-տեր, կենս-ա-խինդ, ջր-ա-մուկ,արև-ա-մանուկ, ձեռ-ա-գործ, նոր-ա-մուտ:
բ) Կեն-արար, կենս-ուրախ, զուգ-ընթաց, ջր-կիր, ջր-հեղեղ, բան-բեր, քար-տաշ, տն-պահ, լուսն-կա, մթն-կա, ձն-ծաղիկ, ռնգ-եղջյուր, քար-ափ, մոլ-եռանդ, հր-ձիգ, քար-տաշ, ակն-հայտ:

2.Շարքի բոլոր բառերը, բացի մեկից, նույն ձևով են կազմված: Գտի՛ր շարքում օրինաչափությանը չենթարկվող բառը:

ա) Արևմուտք, նեղսիրտ, գունաթափ, ձկնկիթ, ձեռնպահ:

բ) Ծալապակաս, չարագործ, գործակից, տառակեր, գետաբերան: Չկա

3. Ժխտական ապ, դժ, տ, ածանցներով կազմի՛ր տրված բառերի հոմանիշները:
Անգույն, անբախտ, անգետ, անշնորք, անարդյունք, անօրեն, անձև:

Դժգույն, դժբախտ, տհետ, ապաշնորհ, ապարդյուն։

Առաջադրանք 1

Հայոց պատմություն/ Էջ 50-53 պատմել/

Դասարանական էջ 53-ի հարցերին պատասխանել

1.Ինչպես է բնորոշում Արգիշտի 1-ին Ասորեստանի զորքերի գերագույն հրամանատարը:

Մի արքա, որի անունը անգամ ահարկու է որպես ծանր հողմ, նրա ուժերը մեծաքանակ են:

2. Ներկայացրեք Վանի  տերության սահմաները Արգիշտի 1-ի օրոք:

Արգիշտի I-ի թագավորությունը ընդկրկում էր ոչմիայն Հայաստանը, այլև զգալի տարածքներ նրա սահմաներից դուրս՝ գրավեց Բաբելոնիան,դրանով երեք կողմից շրջապատեց Ասորեստանը:

3. Ինչ կարևոր հենակետ-քաղաքներ կառուցեց Արգիշտի 1-ը պետության հյուսիսում: Որ թվականին է հիմնել Արգիշտիխինիլին:

Արիշտի I-ը հիմնեց բազմաթիվ նոր բնակավայրեր դրանցից նշանավորն էր Էրեբունին՝ Մ.Թ.Ա 782թ՝  հետագայում Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանը: Դրանից վեց տարի անց հիմնեց Արգիշտիխինիլի քաղաքը:

4.Մինչև ուր է ձգվում Արգիշտի I-ի քաղաքական ազդեցության ոլորտները:

Շատ ավեի մեծ է եղել Արգիշտի I-ի քաղաքական ազդեցության ոլորտը, որի մասին պատկերացում են տալիս հնագիտական պեղումերը մասնավորապես, Հյուսիսային կովկասում հայտաբեվել է Արգիշտի I-ի անվամբ սեպագիր արձանագրությամբ սաղավարտ:

5.Ինչ ընդգրկում ուներ Վանի տերությունը Սարդուրի II-ի օրոք:

Սարդուրի II օրոք Ք.Ա. 764-735 թ. նրա գահակալման շրջանում Վանի տերությունն ունեցել է տարածքային ամենամեծ աճը Հյուսիսում, նրա տիրապետությունը հասնում էր Սև ծով՝ ներառելով Կուլխա (Կոլխիդա) Եկիրը:

6. Համեմատեք Արգիշտի I-ի և Սարդուրի II-ի նվաճումները:

Շատ ավեի մեծ է եղել Արգիշտի I-ի քաղաքական ազդեցության ոլորտը:

Սարդուրի II-օրոք Ք.Ա. 764-735 թ. նրա գահակալման շրջանում Վանի տերությունն ունեցել է տարածքային ամենամեծ աճը:

 

Առաջադրանք 1․

1.Ներկայացրու Ք.ա. 6-2-րդ դարերում Հայաստանում նշանակալից իրադարձությունները,  ժամանակագրությունը:

Ք․ա ․ 570-ից 525թթ․ Գահակալել է Տիգրան 1 Երվանդյանը

Ք․ա Տիգրան 1-ը  աջակցում է պարսից արքա Կյուրոս Մեծին տապալել մարաստանը։  Ք․ա․  331թ․-ին տեղի է ունեցել գավգամելայի ճակատամարտը և Հայաստանը վերականգնել է իր անկախությունը։

Ք․ա  260-ից 240թթ․-ին գահակալել է Շամ Երվանդականը։ Ք․ա 220-ից 201թթ․ գահակալել է Երվանդ 4-րդ։

Ք․ա 201թ․-ին ավարտվել է  Մեծ Հայքում Երվանդական ճյուղի իշխանությունը։

Ք․ա․   190թ․-ին տեղի է ունեցել Մագնեսիայի ճակատամարտը։

Ք․ա  189-ից 163թթ․-ին Մեծ Հայքը, Փոքր Հայքը, Զոփքը և կոմմագենեն անկախացել են։

Ք․ա․189-ից 160թթ․ գահակալել է Արտաշես 1 ը

Ք․ա․  185 թ-ին հիմադրվել է  Արտաշատ մայրաքաղաքը

Ք․ա․ 160-ից 115թթ գահակալել է Արտավազդ 1-ը

2.Գրավոր ներկայացնել տաս նոր հասկացություններ, փորձել տալ դրանց բացատրությունը:

Մարաստան-պետություն Իրանի հյուսիսում , ստեղծվել է ք․ա 8-րդ դարում

Երվանդ 1 Սակավակյաց – գահակալել է Ք․ա․580-ից 570թթ-ին ։ Նրա անունով է կոչվում Երվանդունիների տոհմը

Հայկազուն-Երվանդականներ-Հայկազունիների տոհմի նոր ճյուղը կոչվում է երվանդականններ

Համահայկական 2-րդ թագավորություն-Ք․ա․612թ-ին  դաշնակիցների զորքերը գրավում են Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինվեն, որին մասնկցում էր նաև Պարույրը, ինչի համար էլ նա թագադրվեց և հռչակվեց հայոց թագավոր։

Թիգրան 1 Երվանդյան – գահակալել է Ք․ա․ 570-ից 525թթ․

Կյուրոս մեծի տերություն -Ք․ա․ 550թ-ին տիգրան 1ը և Կյուրոս Մեծը տապալում են Մարաստանը։կյուրոսը ստեղծում է  պարսկական տերություն, որը հայտնի է Աքեմենյան տերություն անունով։

3. Բնութագրել Տիգրան Երվանդյանին:

Մովսես Խորենացին համարում է, որ Հայկից  և Արամից հետո ամենաքաջ Հայկազունին, Տիգրան 1 Երվանդյանն է։ Նրա խոսքով արքան շատ արդարադատ և հավասարասեր մարդ էր։ Նա չէր նախանձում լավագուններին , չեր արհամարհում թույլերին և խնամում էր յուրաքանչյուրն ։Հույն պատմիչ Քսենոփոնը գրել է, որ Տիգրանը  շատ իմաստուն էր և տաղանդավոր։

http://online.fliphtml5.com/fumf/qovw/#p=65

Վերլուծել  Բեհիսթունյան արձանագրությունը:

Բեհիսթունյան արձանագրությունը եռալեզու արձանագրություն է՝ գրված պարսկերեն, էլամերեն և բաբելոներեն լեզուներով։ Արձանագրությունը գրվել է Դարեհ 1-ի սկսած պատերազմների մասին։ Նա պատերազմում էր իր դեմ ապստամբած տերությունների դեմ, որոնցից էր նաև Հայաստանը, ով չէր ճանաչել Դարեհի գահակալության օրինականությունը։ Արձանագրությունում գրված է, որ Դարեհ 1-ինը բոլոր տերություններին հեշտ է հաղթում, բացի Հայաստանից։ Դա նրան հաջողվում է միայն 5-րդ արշավանքից հետո։

Այս արձանագրության պարսկերեն մասում Հայաստանը կոչվում է Արմինա, Էլօամերենում՝ Հարմինույա, իսկ Բաբելոներենում՝ Ուրարտու։ Արձանագրությունում ասվում է, որ հայազգի Խալդիդայի որդի Արախան է ղեկավարում Դարեհի դեմ Բաբելոնում բարձրացած ապստամբությունը, որը նույնպես ճնշվել է Դարեհի զորքի կողմից։

1. Ներկայացնել 10 ամենակարևոր իրադարձությունները ժամանակագրությամբ։

Մ.թ.ա 301թվական — Քրիստոնեության ընդունում

Մ.թ.ա 830 թվականի վերջ — Տուշպա մայրաքաղաքի հիմնադրում

Մ.թ.ա 782 թվական — Արգիշտի Առաջինը հիմնադրում է Էրեբունի ամրոցը

Մ.թ.ա 185 թվական — Արտաշատ մայրաքաղաքի հիմնադրում

Մ.թ.ա 95-55 թվական — Տիգրան Մեծի գահակալում

Մ.թ.ա 94 թվական — Ծոփքի միացումը Հայքին

Մ.թ.ա 69 թվականի գարուն — Հայ-հռոմեական պատերազմի սկիզբ

Մ.թ.ա 68 թվական — Արածանիի ճակատամարտ

Մ.թ.ա 66 թվական — Արտաշատ պայմանագրի կնքում

Մ.թ.ա 62 թվականի գարուն — Հռանդեայի ճակատամարտ

2. Ներկայացնել,հիմնավորել 5 թագավորների ամենանշանակալի, կարևոր գործողությունները:

Սարդուրի I — Տուշպա մայրաքաղաքի հիմնադրումը

Արգիշտի I — Էրեբունի ամրոցի հիմնադրումը

Տիգրան Մեծ — Տիգրանակերտ քաղաքի հիմնադրում, Հայաստանի հարավային սահմանը հասցրեց մինչև Պարսից ծոց

Վաղարշ I — Վաղարշապատ քաղաքի հիմնադրումը

Շամ (Սամոս) Երվանդական — Սամոսատի հիմնադրումը

3. Փաստերով հիմնավորել 5 ամենանշանակալից իրադարձությունները:

Սելջուկ թուրքերի ներխուժումը Հայաստան

Դվինի անկումը

Քեոփսի բուրգի կառուցում

Հռոմի հիմնադրում

Բագրատունիների անկումը

4. Ներկայացնել  5 ամենակարևոր հայտնագործությունները:

Ժայռապատկերներ, կրակ, ակ, հեծանիվ, զենք: